Je zou kunnen stellen dat door de aanwezigheid van een verscheidenheid aan rassen, etniciteiten, afkomsten en werelden het fantasy-genre tot een van de meest inclusieve genres ter wereld zou moeten behoren. De afgelopen jaren is er echter steeds vaker kritiek te horen op de fantasyboeken van welheer. The Wheel of Time, The Lord of the Rings, The Witcher, zelfs Narnia moest er (toegegeven, verdiend) aan geloven: de diversiteit gaf maar garantie tot aan de spreekwoordelijke voordeur of, in het geval van mijn laatste voorbeeld, de deur van de kledingkast.
Het Probleem
Het is waar dat fantasyboeken vaak allerlei soorten rangen, standen en rassen bevatten, maar het probleem is natuurlijk de schijnconstructie waar dit voor zorgt met het zicht op de huidige maatschappij. Uiteraard kan (en hoef) je van een fantasyboek niet te verwachten dat het een realistische afspiegeling bevat van onze samenleving, maar als je de hiervoor genoemde boeken op een rijtje zet en gaat kijken wat voor diversiteit er nou echt in voorkomt is het antwoord vrij duidelijk: bleke elven, witte hobbits, blonde mannen, rosse vrouwen. Slechts een handjevol karakters in een hoop boeken voldoen niet aan deze beschrijving en dat maakt natuurlijk dat de boeken eigenlijk helemaal niet zo divers zijn als ze willen doen voorkomen.
Een deel van dit probleem is te wijten aan de tijd. De boeken die hiervoor genoemd werden zijn allemaal al wat ouder en verschenen in een tijd dat de gemiddelde schrijver zich wellicht ook helemaal niet zo interesseerde voor andere culturen. Ook waren boeken vaak maar voor een beperkter publiek beschikbaar. Daarnaast zullen er ook heus wel boeken met een niet-Westerse insteek zijn gepubliceerd, denk bijvoorbeeld aan De Verhalen van Duizend-en-een-nacht. Maar niet al die boeken hebben ons bereikt. In onze huidige maatschappij zijn we over de hele wereld een stuk meer verbonden, en wat ons betreft is het hoog tijd dat dit ook terug gaat komen op de gemiddelde boekenplank.
Oplossing #1
De eerste, en waarschijnlijk meest besproken, oplossing is natuurlijk het aanpassen van bestaande karakters in adaptaties voor televisie, netflix, het toneel of waar de adaptatie zich dan ook mag afspelen. Bekende voorbeelden van dit fenomeen zijn de actrice die Hermelien Griffel vertolkt in Harry Potter & the Cursed Child, of meer recentelijk een aantal karakters in The Witcher. Dit stuit vaak op kritiek omdat het enigszins gemaakt overkomt. In Amerika noemen ze dit concept dan ook wel forced diversity. Om er persoonlijk een mening over te vormen zou ik hier meer onderzoek naar moeten doen, omdat ik het over het algemeen niet ontzettend erg vind als een karakter qua uiterlijk afwijkt van de beschrijving in het boek. Dit gebeurd namelijk zo vaak, en ik vind het enigszins hypocriet (en ergens ook wel interessant) dat het mensen zich hier pas over gaan uitspreken als het om huidskleur of etniciteit gaat onder het mom van er bestaan geen elven met donkere huidskleur. Ja, Peter, sorry dat ik het moet mededelen, maar elven bestaan helemaal niet, en de enige reden dat wij ze associëren met een bleke huid is omdat er in de tijd van Tolkien nog minder aandacht werd besteeds aan diversiteit dan in onze huidige belevingswereld.
Er is echter nog een manier om het fantasy-landschap diverser te maken, en hoewel ik dus niet echt een mening heb over het ver-diversen van een bestaand karakter denk ik dat de tweede oplossing op de lange termijn een groter effect heeft.
Oplossing #2
Een minder bekende oplossing die daadwerkelijk een hoop meer aanpassingen (en adaptaties) verdient is het feit dat er tegenwoordig heel veel boeken worden geschreven en gepubliceerd die als basis uitgaan van een daadwerkelijk divers landschap, of geschreven worden vanuit een ander perspectief dan dat van de westerse samenleving, waar wij in ons genre zo aan gewend zijn. De wereld heeft natuurlijk meer de bieden dan de sagas en legendes waar wij in het westen mee opgroeien, en die verdienen zeker ook een podium. Dit trekt de diversiteit binnen een genre ook meteen naar een groter speelveld, want alle diversiteit van de wereld in één boek bevatten, dat gaat gewoon niet. Daarom zou mijn tip zijn om ook zelf gewoon op zoek te gaan naar boeken met een ander perspectief, een andere insteek. Dit kan natuurlijk zijn qua broncultuur, maar dit kan ook te maken hebben met karakters waar je jezelf minder snel mee zou identificeren: wie weet kan je nog wat van ze leren.
Ik moet echter voor het Nederlandse fantasylandschap wel de kanttekening maken dat helaas veel van de boeken in opmars het Nederlandse publiek nooit bereiken doordat er zo weinig vertaald wordt. Dit is, natuurlijk, een diversiteitsprobleem in zichzelf, want hoewel we in Nederland een hoop lezers hebben die ook prima overweg kunnen met de Engelse boeken, betekent dit wel dat een deel van de boeken even toegankelijk is. Ik denk dat dit iets is waar de uitgevers die zich wagen aan fantasyvertalingen zeker naar moeten blijven kijken, hoewel het gelukkig wel een onderwerp is dat speelt.
Om jullie enigszins op weg te helpen wil ik graag een kort overzicht geven van een aantal boeken met een Niet-Westerse achtergrond waar ik zelf ontzettend van heb genoten:
Mocht jij toevoegingen hebben horen we ze natuurlijk heel graag!
~ Arlette
Leuke aanraders! Zelf ben ik momenteel enorm fan van de Girls of Paper and Fire serie van Natasha Ngan, die haar fantasywereld heeft opgebouwd met volop Aziatische invloeden (ze is zelf Chinees-Amerikaans en opgegroeid in Maleisië). Ook de relaties in de boeken zijn divers en de impact van oorlog wordt ook heel realistisch. Bovendien heeft Natasha een wondermooie schrijfstijl. Maar niet vertaald, voorlopig…
Ik heb zelf geen moeite met optie één, ik vind het net boeiend om verhalen te zien evolueren. Maar op een gegeven moment ben je echt wel een huis aan het verbouwen dat wankel staat, om het toch maar staande te houden. Het is inderdaad dan veel leuker om gewoon de boeken met een andere achtergrond dan de jouwe vast te pakken. Je kan inderdaad niet alle diversiteit van de wereld in je boek proppen, maar wel in je boekenkast! Mooi artikel!
Wat een leuke reactie! Ik heb zelf ook niet echt problemen met optie 1 en vind het zelf juist altijd wel leuk om te zien, maar het is natuurlijk soms een soort schijnrepresentativiteit. Veel liever zie ik behalve westerse verhalen met wat niet-westerse karakters ook verhalen die we iets minder kennen (maar ik vind het persoonlijk een verademing dat veel Netflix-series tegenwoordig een diverse cast hebben hoor!).